Diefstal is voor winkeliers een zware dobber. Nederland kiest voor een kordate aanpak: dieven die betrapt worden moeten meteen een boete betalen. Een voorbeeld voor België? En wat vindt minister van justitie Koen Geens (CD&V) daarvan?
Een keurige man doet zijn boodschappen in het Nederlandse plaatsje Almelo. Het is een doordeweekse vrijdag in februari, enorm druk is het niet in de supermarkt. Toch is er iets niet in de haak. De klant gedraagt zich verdacht, vindt het personeel van de supermarkt. Ze zien hoe de 70-jarige man een deel van zijn boodschappen niet in het winkelmandje, maar in zijn eigen tas stopt. Wanneer iemand van het personeel hem daar bij de kassa op aanspreekt, probeert de bejaarde man opnieuw de winkel in te lopen, om de boodschappen terug te leggen. Tevergeefs. De medewerkers lichten de politie in. De man blijkt een recidivist te zijn: hij wordt voor de 31ste keer aangehouden voor een poging tot winkeldiefstal. Hij kreeg al een winkelverbod bij verschillende supermarkten, waardoor hij zijn ‘werkterrein’ verlegde. Hij kreeg al verschillende keren geldboetes en zat ook al enkele keren kort in de cel. Het helpt niets, de man hervalt hardnekkig in zijn gedrag.
Toegegeven, het is een wat extreem verhaal, maar het geeft aan hoe hardnekkig het probleem van winkeldiefstal kan zijn. En hoe moeilijk het is om het aan te pakken. Net om die reden heeft Nederland gekozen voor een kordate aanpak van het fenomeen winkeldiefstal. Een aanpak die voor heel wat minder frustratie zorgt bij de winkelier. Hoe het werkt? Door de regeling ‘Afrekenen met Winkeldieven’ – tegelijk de naam van een stichting die zich met het probleem bezig houdt – kunnen winkeliers geleden diefstal zelf verhalen op de winkeldief. Die moet een vergoeding van 181 euro betalen voor de schade die hij of zij veroorzaakt. Het is een schadevergoeding voor de tijd die de winkelier kwijt is aan het aandelen van een diefstal, maar om het geld te kunnen claimen moet de winkelier wel een aangifte doen bij de politie. De regeling werd in 2011 ingevoerd door de Stichting Afrekenen met Winkeldieven, die de schadevergoeding namens de winkelier incasseert bij de dief. Aanvankelijk bedroeg het te betalen bedragen 151 euro, vandaag is dat 181 euro.
Het project is een succes. Vandaag worden driekwart van de claims van winkeliers direct betaald, blijkt uit gegevens van brancheorganisatie Detailhandel Nederland. In 2013, het jaar waarin het startte, gebeurde dat nog maar in zestig procent van de gevallen. Een duidelijke vooruitgang, maar toch zijn er nog punten waar aan te werken is, vindt de organisatie. Winkeliers zijn minder geneigd om aangifte van winkeldiefstal te doen, omdat er door de politie weinig prioriteit aan zou worden gegeven. Ook de tijd die het kost om aangifte te doen en de beperkte informatie die winkeliers over de a andeling krijgen, zouden de ondernemers hiervan weerhouden.
Ondanks die tekortkomingen kijkt België met heel wat jaloezie naar het project in Nederland. Uit een jaarlijkse rondvraag van Buurtsuper.be, de aan Unizo gelinkte organisatie van de zelfstandige voedingshandel in ons land, blijkt dat zeventig procent van de zaakvoerders ontevreden is over het vervolgingsbeleid bij winkeldiefstallen. Uit nog een rondvraag van de organisatie bleek dat het aantal winkeldiefstallen in hun supermarkten in 2015 met tien procent steeg. Uit cijfers van de federale politie bleek dan weer dat er in 2016 maar liefst 5.407 winkeldiefstallen waren: dat zijn dagelijks vijftien diefstallen. Daarbij komt dat veel diefstallen niet ontdekt worden. Of niet gemeld, omdat het volgens sommige winkeliers niets uithaalt. Volgens Unizo is het daarom hoog tijd om het tij te keren. Het liefst met een beleid dat op Nederlandse leest geschoeid is en winkeldieven op een snellere manier laat opdraaien voor hun misdrijf. Het voordeel van het systeem is duidelijk: de winkelier wordt vergoed voor de overlast, ongeacht of de klacht daarna door het gerecht wordt opgevolgd of geseponeerd.
Winkeliers moet je het niet vertellen: het probleem van winkeldiefstallen weegt op supermarkten. Gemiddeld gaat één procent van de omzet van winkels verloren aan diefstallen, geven cijfers van Unizo aan. Bij zelfstandige supermarkten varieert de winst in sommige gevallen tussen anderhalf en twee procent. Voor hen is de impact dus heel groot. Voor politie en parket is het geen prioriteit, waardoor winkeliers vaak in de kou blijven staan. Buurtsuper.be pleitte de afgelopen jaren om snelrecht mogelijk te maken in alle arrondissementen, maar zo’n ‘lik- op-stukbeleid’ is bij justitie geen prioriteit.
Bij snelrecht betaalt de dader via een onmiddellijke minnelijke schikking (OMS) meteen een boete en een schadevergoeding voor de geleden schade. In ruil daarvoor vervalt de strafvordering. Er zijn echter nog niet overal snelrechtkamers.
De vereniging vraagt daarom om een alternatief in te voeren. De winkelier doet aangifte bij de politie, die een proces-verbaal uitschrijft, waarna de geleden schade kan verhaald worden op de dief. Eén mogelijkheid daarbij is dat de dief meteen een schadeformulier invult en ter plaatse de schade terugbetaalt. Het laatste luik zoals dat nu bestaat in ons land, de aandeling bij het parket, hoeft dat niet noodzakelijk opgevolgd te worden. Bijkomend voordeel: het is een ontlasting voor justitie, die zo al kampt met een achterstand en een gebrek aan middelen. Een mooie overeenkomst voor iedereen. En dat blijkt ook in Nederland: daar kon op die manier de voorbije jaren 2,5 miljoen euro gerecupereerd worden. Ook daar kijken ze bij zelfstandigenorganisatie Unizo om begrijpelijke redenen met enige jaloezie naar.
Winkeldieven zorgen voor heel frustratie bij winkeliers. Af en toe duiken er verhalen op van supermarktuitbaters die foto’s of camerabeelden van dieven online zetten of delen via een gesloten groep op Facebook. Het druist in tegen de wet op de privacy, maar velen zit het zo hoog dat ze zich daar niet door laten tegenhouden. Eén zo’n groep op Facebook heet ‘winkeliers verklikken winkeldieven’. Op de pagina staat het volgende te lezen: “Verwittig collega-winkeliers wanneer u bent bestolen door winkeldieven, personeel en/ of leveranciers. Ook kunt u verdachte personen vermelden om andere winkels te verwittigen. Geef hierbij steeds de plaats van delict door. Dit is een besloten groep waarbij enkel retailers worden toegelaten, er kunnen dus ook foto’s of video’s op geplaatst worden van winkeldiefstallen.” Een illegale praktijk. En ook volgens Unizo is het niet de bedoeling dat winkeliers het heft in eigen handen gaan nemen.
Toch komen er nieuwe, vaak vindingrijke initiatieven om het probleem aan te pakken. Eind vorig jaar stelden twee ondernemers in ons land een nieuw systeem voor om winkeldieven te betrappen: spotcrowd. Het opzet is dat iedereen die wil via het internet rechtstreeks kan meekijken met bewakingsbeelden van winkels. De gezichten van het winkelpubliek worden door software onherkenbaar gemaakt, om de privacy niet te schenden. Als je ziet dat iemand iets wil stelen, verwittig je de winkelier, die je dan een vergoeding geeft. Het moet een oplossing geven aan het probleem dat veel camera’s die in winkels en supermarkten niet bemand zijn omdat dat te duur is. Maar minister van privacy Philippe De Backer (Open VLD) gaf echter meteen mee dat het systeem illegaal is: bewakingsbeelden mogen aan de politie gegeven, maar niet online gezet worden. Dat het systeem er komt, is zeer onwaarschijnlijk, maar het illustreert hoe groot de wanhoop en de frustratie is bij de supermarktuitbaters. En waarom er aangedrongen wordt om het Nederlandse systeem in te voeren. Maar er zijn ook alternatieven, zoals die in Antwerpen, waar vorig jaar het snelrecht terug ingevoerd werd, waardoor dieven binnen de twee maand voor de rechter verschijnen.
Bij minister van Justitie Koen Geens (CD&V) klinkt het dat de Nederlandse aanpak is die bekeken worden. “De ‘onmiddellijke minnelijke schikking’ wordt op dit moment reeds in verschillende parketten toegepast en is één van de alternatieve aandelingswijzen die we overwegen. Er zijn ook nog andere pistes, in de vorm van het snelrecht en de gewone minnelijke schikking. Ik heb via de media vernomen dat Unizo een voorbeeld wil nemen aan Nederland, waar een private partner (de stichting Afrekenen met Winkeldieven, red) de schadevergoeding incasseert namens de gedupeerde winkelier. Ik vind dat het strafrecht zoveel mogelijk moet voorbehouden blijven aan voldoende ernstige zaken. Dat is opgenomen in het justitieplan. We hebben contact opgenomen met de mensen van Unizo om hun voorstellen te bekijken en de voor- en nadelen af te wegen. Het is dus nog afwachten.”
Tenslotte nog dit: in Nederland blijkt dat ook consumenten opgezet zijn met het feit dat betrapte winkeldieven al dan niet meteen een schadevergoeding moeten betalen aan de winkelier. De Nederlandse Rijksoverheid meldt op zijn website dat bij een enquête 23% van de ondervraagde consumenten het met de regeling eens is, terwijl 70% het er zelf zeer mee eens is. Op de vraag wat ze van de hoogte van het bedrag vinden – bij introductie van het systeem 151 euro – zegt bijna de helft (48%) dat ze het prima vinden. 22% vindt het te laag, 18% vindt het veel te laag. Het bedrag werd, zoals gezegd, intussen al verhoogd naar 181 euro. Van de ondervraagde Nederlandse consumenten vindt 46% dat de schadevergoeding vanaf twaalf jaar mag worden opgelegd, 25% noemt een leeftijd van zestien jaar.